فرهنگ امروز/ کاظم موسوی بجنوردی:

بیش از سیصد و پنجاه سال است که خاورشناسان، اسلام‌شناسان و ایران‌شناسان کارکرده و ده‌ها هزار رساله و کتاب و مقاله تالیف کرده‌اند و طبعا ما ایرانی‌ها همیشه مترجم آثار این دانشمندان بودیم. پس از انقلاب اسلامی ایران ضرورت به وجود آمدن مرکزی در ایران برای تحقیق در همه عرصه‌های فرهنگ ملی و اسلامی و همه مذاهب اسلامی و به‌ویژه مذهب تشیع که مرکز کوران حوادث بیداری اسلامی و انقلاب اسلامی شده بود پدید آمد که در پی آن مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی) در اسفند 1362 شکل گرفت. تدوین دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به عنوان کار اصلی و آغازگر این حرکت عظیم فرهنگی به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی در دستور کار قرار گرفت. تدوین به زبان فارسی و انتشار جلد اول آن و سپس ترجمه این اثر به زبان عربی آغاز شد. چند سال بعد ترجمه این مرجع بزرگ به زبان انگلیسی به سرویراستاری دکتر جان کوپر استاد برجسته دانشگاه کمبریج آغاز اما به دلیل مرگ نابهنگام وی طرح ترجمه به زبان انگلیسی چند سالی متوقف شد تا اینکه مرکز مطالعات اسماعیلی لندن پیشنهاد ترجمه دایره‌المعارف بزرگ اسلامی را به زبان انگلیسی پیشنهاد کرد که طبعا مورد استقبال مرکز ما قرار گرفت و اکنون چند سالی است که این کار پیچیده و بزرگ به سرویراستاران دکتر فرهاد دفتری و پروفسور ویلفرد مادلونگ آغاز شده است که انتشاراتی بریل در هلند که گفته می‌شود بیش از 350 سال است که ناشر آثار استشراقی است مسوولیت چاپ و نشر آن را در سراسر جهان با سرمایه خود بر عهده دارد. شایان ذکر است که این برای نخستین بار است که دانشمندان غربی یک اثر ایرانی- اسلامی را به زبان انگلیسی ترجمه می‌کنند و انتشاراتی بریل نیز داوطلبانه برای چاپ و نشر آن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند. مسلما این رخداد استثنایی از افتخارات بی‌بدیل نظام جمهوری اسلامی ایران است که نه فقط وزنه علمی دانشمندان ایرانی را به مردم جهان می‌شناساند که مسلما اعتبار بسیار ارزنده‌ای است که دایره‌المعارف بزرگ اسلامی به عنوان یک اثر مرجع و مستند مورد استفاده همه کسانی قرار می‌گیرد که در غرب و دیگر نقاط جهان که در زمینه یکی از وجوه فرهنگی اسلامی و ایرانی و به‌ویژه در عرصه تشیع پژوهش می‌کنند به کرات بدین اثر ارجاع می‌دهند. از سوی دیگر، این کتاب بهترین وسیله معرفی فرهنگ اسلامی و ایرانی و به‌ویژه فرهنگ پویای تشیع در همه میادین فرهنگی جهان و دانشگاه‌های معتبر است و نیز باید توجه داشت که ترجمه این اثر به زبان انگلیسی در واقع به مثابه شناساندن همه داشته‌ها و ذخایر فرهنگی ملی و اسلامی و به‌ویژه فرهنگ و خدمات تشیع به معارف بشری است که این خود بهترین خدمت به مکتب اهل بیت علیهم‌السلام به شمار می‌رود.

راجع به اهمیت دایره‌المعارف همین اندازه کافی است که بگویم داشتن یک دایره‌المعارف مانند دایره‌المعارف بزرگ اسلامی که اغلب مقاله‌های آن از ارزش علمی و پژوهشی برخوردار است به مثابه داشتن یک کتابخانه بزرگ است. زیرا همه مقاله‌های این اثر عظیم با استناد به منابع معتبر به زبان‌های مختلف بوده و هر استاد و پژوهشگر می‌تواند برای رساله، مقاله در هر رشته‌ای از علوم انسانی- اسلامی و ایرانی از آن بهره کافی بگیرد و اگر متخصص باشد و تلاش بیشتری کند می‌تواند بر منابع و اطلاعات داده شده آن بیفزاید که این خود باعث می‌شود ما در ویرایش‌های بعدی از چنین افزوده‌هایی برای تکمیل مقاله‌های خود استفاده کنیم. مهم‌ترین هنر مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، در ایجاد رسم و نظم و روشی است که می‌تواند پژوهشگران زیادی تربیت کند و آنان را در مسیر تحقیق و تخصص یافتن قرار دهد. شایسته ذکر است که این کارهای عظیم با یاری مشایخ ما میسر شده است.

مشایخ ما عبارتند از: مرحوم استاد ایرج افشار، مرحوم دکتر زریاب خوئی، مرحوم دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، مرحوم دکتر عنایت‌الله رضا، مرحوم دکتر داریوش شایگان، مرحوم دکتر محمدحسن گنجی، دکتر عباس سعیدی، مرحوم دکتر جعفر شعار، دکتر علی اشرف صادقی، دکتر فتح‌الله مجتبایی، دکتر اصغر دادبه، مرحوم دکتر احمد تفضلی، مرحوم دکتر ماهیار نوابی، دکتر آیت‌الله سید محمد موسوی بجنوردی، خانم دکتر ژاله آموزگار، خانم دکتر بدرالزمان قریب، خانم دکتر کتایون مزداپور، مرحوم دکتر منوچهر ستوده، مرحوم دکتر پرویز رجبی، مرحوم دکتر یحیی ذکاء، دکتر محمدحسن سمسار، دکتر محمد مجتهد شبستری، دکتر حسین معصومی همدانی، دکتر ایران‌پور جزئی، مرحوم دکتر جواد حدیدی، دکتر رضا داوری، دکتر غلامرضا اعوانی، حضرت آیت‌الله محمودجواد حجتی کرمانی، مرحوم دکتر شرف‌الدین خراسانی (شرف)، دکتر آذرتاش آذرنوش، استاد عبدالحسین آذرنگ، دکتر فرهاد دفتری، دکتر عبدالکریم سروش، دکتر مهدی رفیع، دکتر محمد خاکی، دکتر عنایت‌الله مجیدی، مرحوم دکتر محمد دبیرسیاقی، دکتر ویلفرد مادلونگ، دکتر مجدالدین کیوانی، مرحوم دکتر تقی بینش، مرحوم دکتر داریوش صفوت، دکتر عزت‌الله فولادوند، دکتر کامران فانی، دکتر حسن رضایی باغ‌بیدی، دکتر جلال خالقی مطلق، دکتر علی بلوکباشی، دکتر محمد جعفری قنواتی، مرحوم استاد دکتر احمد منزی، دکتر عباس انواری و بقیه اساتید و پژوهشگران که برخی از آنان عضو شورای عالی علمی هستند و هریک مدیریت یکی از بخش‌های پژوهشی را برعهده دارند از تربیت‌شدگان مرکز دایره‌المعارف هستند و ما امروزه اضافه بر آثار بسیار مهمی که پدید آورده‌ایم، محققین و اساتیدی را به جامعه ایرانی و بعضا به جامعه جهانی عرضه کرده‌ایم که مسلما در تاریخ فعالیت‌های علمی و پژوهشی کشورمان در رشته‌های فرهنگ و تمدن و تاریخ بی‌نظیر بوده است. اما دریغ که هشت ماه است حقوق نداده‌ام و بیش از یک سال است که حق‌الزحمه تألیف صدها مقاله را پرداخت نکرده‌ام و اکنون حداقل شش میلیارد تومان مقروض هستم. در خاتمه باید تاکید کنم که مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی بر سه پایه بنا شده است: نخست همکاری اساتید و بزرگان علم و ادب ایران که ما آنان را مشایخ مرکز دایره‌المعارف می‌نامیم و دوم، کتابخانه یک میلیون جلدی آنکه تاکنون حدود یکصد و پنجاه مجموعه کتابخانه‌ای نیز همراه با ده‌ها هزار سند و عکس که به آن اهدا شده است و در آخر، آثاری که تاکنون پدید آمده و خواهد آمد.

منبع: روزنامه اعتماد